صفت نهم: مذمت عیبجوئى کردن‏

 عیبجوئى کردن‏

و این، از علامات خباثت نفس و عیب‏ناک بودن صاحب آن است، چون هر عیب‏ دارى طالب اظهار عیوب مردم است. بلکه هر که در آیات و اخبار ائمه اطهار - سلام اللّه علیهم - تتبّع داشته باشد، بر او معلوم می ‏شود که: هر که در صدد عیبجوئى مردم و رسوا کردن ایشان است، خبیث ‏ترین افراد انسان، و رذل‏ ترین ایشان است.

خداوند عالم - جلّ شأنه - می ‏فرماید: «انَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَةُ فِى الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ 24: 19». یعنى: «به درستى که: کسانى که دوست دارند اعمال ناشایست از مؤمنین ظاهر گردد، از براى ایشان آماده است عذاب دردناک».«»

از حضرت پیغمبر - صلّى اللّه علیه و آله - مروى است که فرمودند: «هر که ظاهر کند عمل ناشایست کسى را، مثل آن است که خود به جاى آورده باشد. و هر که سرزنش کند مؤمنى را به چیزى، نمیرد تا خود به آن مبتلا گردد».

         کسى کو با کسى بد ساز گردد            بدو روزى همان بد باز گردد

روزى آن سرور بر منبر برآمد، و به صداى بسیار بلند که زنان در خانه‏ هاى خود می ‏شنیدند، فرمود:«یا معشر من اسلم بلسانه و لم یسلم بقلبه.»

یعنى: اى گروهى که به زبان، اسلام آورده‏ اید، و دل شما از مسلمانى خالى است، تجسّس لغزشها و عیوب مسلمین را نکنید به درستى که: هر که در صدد و عیبجوئى مسلمانان باشد، خدا عیبجوئى او را می ‏کند. و هرکه خدا عیبجوئى او را کند او را رسوا می ‏گرداند».

 و از حضرت امام محمد باقر - علیه السّلام - مروى است که: «نزدیکترین حالات بنده به کفر، آن است که: با مردى در دین برادر باشند و بدیها و لغزشهاى او را بشمارد و نگاهدارد، که روزى او را به آنها سرزنش نماید».«»

و احمق کسى که خود به هزار عیب آلوده و سر تا پاى او را معصیت فرو گرفته و خود از آن چشم می ‏پوشد و زبان به عیوب دیگران می ‏گشاید. و اگر هیچ عیبى از براى او نباشد، همین صفت عیبجوئى بالاترین معایب است، و از خباثت باطن او مردم را خبر می ‏دهد. پس، باید اول عیب خود را دید، و بعد از آن چشم به دیگران گشود.

حضرت باقر - علیه السّلام - فرمود که: «همین قدر کافى است در عیب آدمى، که: از خود کور باشد و به مردم بینا باشد. یا سرزنش کند دیگرى را به چیزى که خود نمی ‏تواند ترک آن را کرد».                     معراج‏ السعادة ج : 2  ص :  540

حکایت درمذمت عیب جویی

معاویه خلیفه اموی با عقیل، برادر امام علی علیه السلام نشسته بودند. معاویه رو به حاضران کرد و گفت: ای اهل شام! این کلام خداوند متعال را شنیده اید که می فرماید: «تَبَّتْ یَدا أَبی لَهَبٍ» (بریده باد دو دست ابی لهب) (لهب:) گفتند: آری. معاویه گفت: «ابولهب» عموی عقیل است. عقیل هم بلافاصله گفت: ای اهالی شام این کلام خداوند متعال را شنیده اید که می فرماید: «وَ امْرَأَتُهُ حَمّالَةَ الْحَطَبِ» (و زن او که حمل کننده هیزم است.) (لهب: 4) گفتند: آری. عقیل گفت: «حمّالة الحطب» عمه معاویه است.

در این حکایت، جامی فواید خاموشی در برابر عیوب دیگران را یادآور می شود. اگرچه سکوت و خاموشی در برابر انحراف ها، ستم ها، حق کشی ها و سم پاشی های دشمنان دین، عملی ناپسند و نابخشودنی است، ولی در برابر عیوب خود و دیگران نشانه خرد، آگاهی، تیزهوشی و عبادت است. چنان که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید: «سکوت والاترین عبادت هاست.

زیرا استوارتر از شیوایی در گفتار، خموشی است در جایی که سخن گفتن شایسته نیست. از سوی دیگر، چون خموشی، عیب ها را در خود پنهان می دارد، «خزانه داری برتر از خاموشی نیست.»

با وجودی که سکوت در برابر عیب های خود و دیگران سهل و آسان می نماید، ولی در عمل کاری بس مشکل است که گاه حتی باهوش ترین افراد از آن به دلایل گوناگون از جمله غوطه ور شدن در گناه، خودخواهی و خودپسندی غافل می شوند. به گونه ای که پرده های غرور بر چشمان آنها سایه می افکند و بدون توجه به عیب های خود به عیب جویی از دیگران می پردازند و با زبان خویش، زمینه برملاشدن عیب های خود را فراهم می کنند. این واقعیتی است که در منابع دینی هم بدان تأکید شده است. امام علی علیه السلام می فرماید: «هر که عیب جویی کند، عیب جویی شود و هر که دشنام دهد پاسخ شنود».

در حکایت بالا نیز معاویه با تمام سیاسی کاری و هوشمندی اش، به سبب غوطه ور شدن در گناه و خودخواهی، یک لحظه از نسب خویش غافل شد و به قصد تحقیر، نَسب عقیل را به ابولهب نسبت می دهد، ولی غافل از اینکه عقیل جسورتر و نکته سنج تر از آن است که بتوان از او عیب جویی کرد. ازاین رو، با آگاهی کامل از پیشینه ننگین معاویه با پاسخی به هنگام او را سرافکنده می سازد. در حالی که معاویه می توانست با سکوت و خاموشی و حفظ اسرار و عیب خویش مرتکب گناه عیب جویی از دیگران هم نشود. بی شک، سعادتمند و خردمند کسی است که بر عیب دیگران سرپوش بگذارد و بر عیب خود بینا باشد.

عیب مردم را مگو ای خودپرست	عیب جویی هم به دنبال تو هست
تو عیوب دیگران سازی بیان	دیگری عیب تو آرد بر زبان
گر خردمندی و داری عقل و هوش	تا توانی عیب ها را پرده پوش