جایگاه سعی وتلاش در قرآن وروایات
جایگاه سعی وتلاش در قرآن وروایات
درلغت:« السَّعْیُ: یستعمل للجدّ فی الأمر، خیرا کان أو شرّا »[98] «کل عمل من خیر أو شر فهو السعی.»[99] دراصطلاح عبارت است از«حرکت دارای تاثیر مفید که با هدف گیری آگاهانه به وجود می آید، اعم از اینکه آگاهی مزبور به طور مستقیم به انجام دهنده ی کار مستند باشد، یا تابع هدف گیری شخص دیگر»[100]
خداوند همه چیز را در حال حرکت و پویایی خلق فرموده است و سکون در آفرینش وجود ندارد، در بررسی نظام آفرینش مشاهده می‌شود که خداوند جان را بر اساس حرکت و کار قرار داده است. سیر تکاملی موجودات بر پایه این امر استوار است که همه چیز در حال حرکت و کار باشد، از ذره بی‌مقدار یک اتم تا خورشید با عظمت، همه در حال فعالیتند و اگر کسی به مقدار خویش، حتی ذره‌ای غفلت کند، به این نظام لطمه می‌زند و همه چیز باید سیر تکاملی خود را طی کند. انسان نیز که جزئی از این جهان و صحنه پرتلاش است، نمی‌تواند بی‌کار باشد.
جایگاه سعی وتلاش در قرآن وروایات
امام علی(ع) علی‌رغم 25 سال جلوگیری از حق مسلّمش، از تلاش و کوشش کوتاهی نکرد و به حفر چاه و قنوات و آبادانی نخلستان‌ها پرداخت و این نشان از همت کار و تلاش در تردد ائمه(ع) و پیامبر(ص) دارد. بهترین دلیل این اهمیت در این آیه شریفه است که می‌فرماید «وان لیس للانسان الّا ماسعی وان سعیه سوف یری»[101] ، یعنی قطعی است که برای انسان هیچ چیزی وجود ندارد مگر کوششی که انجام داده است و قطعا کوشش او به زودی دیده خواهد شد. این آیه شریفه این حقیقت را بر ملا می سازد که انسان جز از راه تلاش و کوشش و همّت عالی به موفقیتی نخواهد رسید.
«پیامبر اکرم (ص) همواره، امت خویش را به کار و جهاد دعوت می نمودند، ایشان در زمینه اهمیت معنوی کار و جهاد می فرمایند: «کسی که روزی خود را با کار و تلاش تهیه کند، در قیامت در شمار انبیا قرار می گیرد و ثواب آنان را دریافت می کند.»[102]
بنابراین روایت ، زحمت کشیدن وتلاش کردن شالوده تمام موفقیتهای بشری می باشد
امیرمومنان (ع) می فرماید: «علیک بالسعی ولیس علیک بالنجح»؛[103] به کوشش بیندیش و به نتیجه فکر مکن. انسانی که دارای همت بلند است می خواهد آرزوی خود را محقق کند و هیچ چیزی مانع او نمی شود. از کار کردن ملول و خسته نمی شود و تا می تواند تلاش می کند و تا دم آخر از تلاش و کوشش باز نمی ایستد.
«رسول گرامی کارگری رادیدکه دستش آماس کرده بود.دست اورابلندکردوفرمود:(آتش دوزخ هیچ گاه این دست رانمی سوزاند.این دستی است که خداوپیامبراو آن رادوست می دارند.هرکس با دسترنج خودزندگی کند خدابانظررحمت به او می نگرد. »[104]
این کلام نورانی بیانگر این نکته است که کار وتلاش وبادسترنج خود زندگی کردن ، تؤام با توفیقات الهی می باشد وسنت الهی بر این پایه قرار گرفته که هرکس کوشش کند خداوند با نظر رحمت بی پایان خود به او می نگرد ودر تمام لحظات زندگی از او دستگیری می کند و اورا به سر منزل مقصود می رساند.
«عابدی خدمت پیامبررسید.به عرض حضرتش رساندندکه اوتمام سال راباعبادت می گذراندومخارج عائله اورابرادرش می دهد.پیامبرفرمود: برادراوکه متکفل مخارج عائله اوست ازوی درنزدخدامقربتروازاوعابدتراست.» [105]
ازاین روایات بدست می آیدکه سعادت وخوشبختی درخانه کسی رامی زندکه ساعی وکوشاباشد.
کسانی که جهان راتکان داده اند ازنظرمواهب عقلی وفکری زیادفوق العاده نبوده اند بلکه شالوده موفقیت آنها راکاروکوشش وبعدا ثبات واستقامت تشکیل می داده است.
بزرگان جهان برای تامین زندگی ازتصدی کارهای کوچک پروائی نداشتند.بسیاری ازشاگردان حضرت امام صادق (ع)روغن فروش،کفش دوز،شتردار،و...بودند.
پیشوای بزرگ انسانیت حضرت امیرمومنان (ع) بادست خود باغهای زیادی احداث می کرد و بعدا به بینوایان واگذار می نمود. با قدرت بازوان خود قناتهای متعددی درگوشه وکنارمدینه بوجودآورد و ازعرق ریزی درراه کارهرگزواهمه نداشت .
پیامبراسلام کسی را که سرباراجتماع باشد لعن نموده واورا از رحمت خدا دور دانسته است.
یکی از مشکلات جامعه بیکاری افراد آن جامعه است و با این کلام نورانی فهمیده می شود بیکاری تؤام با عدم توفیق الهی هست وبا عث انواع بزهکاریها ومعضلات دیگری خواهد شد واینها عدم مؤفقیت آن جامعه را در پی خواهد داشت.
امام رضا(ع)فرمود : «انّ الذی یطلب من فضل یکفّ به عیاله اعظم اجرا من المجاهد فی سبیل الله.»[106]
کسی که به دنبال روزی وفضل خداوند باشد تا هزینه خانواده خودرا تامین کند پاداشش بیشترازکسی است که درراه خدا جهادکند.
بزرگترین وبهترین روزی طبق روایات ، توفیق الهی در تمام مراحل زندگی است واین مهم جز با کار وتلاش وجدیت میسر نیست .
رُوِیَ عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ أَنَّهُ قَالَ «رَآنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قَدْ تَأَخَّرْتُ عَنِ السُّوقِ فَقَالَ لِی اغْدُ إِلَى عِزِّکَ»[107]
معلی بن خنیس میگویدامام صادق (علیه السلام)مرادیدندو دریافتند که من دیر به بازار می روم فرمودند : اول روز به سوی سربلندی و عزت خود برو.
بنابراین اشتغال امری است که به افراد جامعه بلند طبعی ، آزادگی ، استقلال و سربلندی می بخشد و در معارف بلند دینی علاوه بر این که از عنصر کار بعنوان یک امری برای گذران زندگی و تا مین معیشت مادی یاد کرده شده بلکه به اثرات اخلاقی و روابط کار هم و نقش آن در ساختمان وموفقیت و ساختار شخصیت یک مسلمان نیز توجه خاص شده است.
آثار سعی وتلاش
1-بی نیازی ازمردم
عن الصادق علیه السلام «اعمل واحمل علی راسک واستغن عن الناس»[108] امام صادق علیه السلام می فرمایند: «کار کن وباسرت بار ببر وبدین وسیله خویشتن را از کمک مردم بی نیاز نما .»
کار مفید انسان را از دیگران بی نیاز می کندوعزت وسربلندی برای او به ارمغان می آورد.
2-بهشت
قال امیر المومنین علیه السلام: «بالعمل تحصل الجنّة لا بالأمل» [109] به سبب عمل وکار وتلاش بهشت بدست می آید نه به امید وآرزو.
چنانکه به امید کشت حاصل، بدست نمی آید کمالات انسانی وروحی هم بدون تلاش وکوشش هیچ وقت حاصل نخواهد شد.
3-ازدیاد قدرت
قال امیر المومنین علیه السلام: «مَنْ یَعْمَلْ یَزْدَدْ قُوَّةً.»[110] هر کسی که عمل وکار وتلاش کند قوت وقد رتش افزون می شود. چرا که در وجود خودش احساس بزرگی وسربلندی می کند ویقین پیدا می کند که می تواند بر مشکلات فائق بیایدوموانع موفقیت را یکی پس از دیگری ازبین ببرد.
موانع سعی وتلاش
1-تنبلی وکسالت
قال امیر المومنین علیه السلام: «تَأْخِیرُ الْعَمَلِ عُنْوَانُ الْکَسَلِ.»[111]پس انداختن عمل وکار وتلاش دلیل کسالت وتنبلی است. کسانی که در کارها امروز وفردا می کنند باید بدانند که دچار بیماری کسالت وسستی در کارها شده اندواین مرض ، دنیا وآخرت انسان را ازبین می برد.
2-بیکاری
قال امیر المومنین علیه السلام :«آفَةُ الْعَمَلِ الْبَطَالَةُ»[112] حضرت علی علیه السلام می فرمایند: مانع عمل وکار وتلاش ، بیکاری است .
هر کسی که عادت به کار کرد یا اصلا کار نمی کند یا کار را ناقص انجام می دهد.
3- اعتیاد و خوگرفتن به کارهاى بىارزش
انسان براى رسیدن به نتیجه و با ثمر بودن کار و کوشش، نه تنها باید فعالیّت کند، بلکه باید بر عادت هایى که نتیجه تلاش او را خنثى مى کند، غلبه کند.
